De voedingswaarde van ons landbouwbeleid

Toen we dit voorjaar een paar dagen zon kregen, de eerste mest uitvoerden en de eerste tomaten plantten, voelden we eindelijk wat boerderijlente. Dat deed deugd. Rondom ons vernauwde de aandacht zich alsmaar meer tot de verkiezingen.

De week voordien was Meino Smit op bezoek in ons dorp. Deze Nederlandse boer-onderzoeker schreef het boek ‘Naar een duurzame landbouw in 2040’. Kort door de bocht rekent hij alles om naar voedingswaarde. Hoeveel energie haalt een mens door zijn vertering uit bijvoorbeeld een rode biet. Daar tegenover zet hij alle energie die nodig is om rode biet te produceren, tot en met de fabriek die de onderdelen van de tractor maakt.

De 'meest efficiënte landbouw ter wereld' waar Nederland en Vlaanderen zo trots op zijn, is zo bekeken enorm inefficiënt. We zitten terug op het niveau van voor de jaren 50 en compenseren dit met veel externe input.

De analyse van Smit is goed doorgerekend, zijn toekomstbeeld klinkt vandaag radicaal. Zo kunnen we maar beter stoppen met fossiele brandstoffen en onze tractoren omsmelten tot ergonomische handwerktuigen. Want in kennis en onderzoek zijn we wel vooruit gegaan. We kúnnen efficiënter werken, onze rug sparen en vakantie voor de boer.in organiseren. We moeten alleen wat ruimte maken voor het boerenpaard, maar die sparen ze aan de andere kant van de wereld dubbel uit omdat ze dan geen soja meer moeten produceren voor ons.

Waar zit de voedingswaarde in ons huidige landbouwbeleid? Dat lijkt nu meer op een industrieel handelsbeleid. Met onze sterke havens kunnen we efficiënt input van over heel de wereld invoeren. Daarna richt ons beleid zich op de verwerking daarvan op boerderijen, versindustrie en ten slotte verkoop in de export. De tussenschakels (de boerderijen) mogen vooral niet te veel kosten. De voedingswaarde van de landbouw, laat staan onze eigen bevolking voeden, speelt daarin amper een rol.

Waardering voor elke boer.in

In het publiek bij de lezing van Meino Smit zat ik naast twee gangbare boeren. Zij waren geboeid door het verhaal dat eigenlijk tegen hun manier van werken sprak. Één ervan was apetrots dat Meino hem een ‘moderne’ boer had genoemd omdat hij maar 20 melkkoeien heeft in plaats van 100 zoals zijn buurman. Dezelfde boer heeft op zijn land een bord staan: “Red de boeren”, van de extreem rechtse partij Vlaams Belang. Zij spelen in op het ongenoegen bij veel boeren. Zijn al deze boeren met hun borden dan extreem rechts?

Jean Michel Florin, hoofd van de landbouwsectie in het Goetheanum in Dornach, schreef in zijn Paasbrief het volgende: “De biodynamische beweging blijft een kleine elite van zeer goed opgeleide boeren met een hoog cultureel kapitaal, zoals ze zeggen. Als we meer boeren willen inspireren om aan biodynamische landbouw te doen, moeten we er dan niet eerst van uitgaan dat we alle boeren nodig hebben?”

Wat betekent het voor een gangbare boer om het verhaal van Meino Smit te horen en vast te blijven houden aan sproeistoffen? Die maken niet alleen de natuur ziek, boerinnen en boeren zijn de eerste slachtoffers van deze dodelijke middelen. Boeren zouden vanuit dat besef nooit EU wetgeving tegenhouden die het pesticidengebruik halveert. Toch gebeurde net dat na de boerenprotesten begin 2024.

Een titel in de krant: "De machtige Europese landbouwlobby is de winnaar van de boerenprotesten." En dus, zo zeggen ze dan: de boeren vergissen zich van vijand, ze laten zich voor de kar van de lobby spannen.

Die lobby komt van de Europese pesticidenindustrie. Die is 12 miljard euro per jaar waard voor bedrijven als BAYER en BASF. De boerenprotesten gaven de politici niet meer dan een goed verhaal voor hun beslissing. De werkelijke oorzaak voor het schrappen van de pesticidenwet ligt bij de 15 miljoen euro lobbybudget om industriebelangen veilig te stellen¹. Tegelijk denkt iedereen daarmee dat de boeren hun zin kregen.

Het boerenprotest is stil nu.

Geen tractoren in Brussel. Maar voor hoe lang?

Jean Michel Florin: “In haar rapport beschrijft Paula Eckardt, de meid in het huishouden van Keyserlingk, hoe van alle deelnemers [aan de landbouwcursus] alleen Dr. Steiner de ‘gewone’ mensen begroette, terwijl de anderen nogal hooghartig voorbijgingen zonder begroeting. Ook in zijn toespraak op 11 juni 1924 omschreef Steiner zichzelf heel bescheiden als een kleine boerenjongen
die zei dat de veronderstelde ‘domheid’ van boeren in werkelijkheid goddelijke wijsheid is.”

Boeren hebben in ons land weinig tot geen hefbomen. De Boerenbond en ABS distantieerden zich zelfs van de protesten. Zo zijn boeren afhankelijk van de willekeur van politici en ad hoc steun van de publieke opinie.

Wat als de boeren een lobby hadden met 15 miljoen euro per jaar om boerenlandbouw te ondersteunen? Hoe anders zou het zijn als politieke partijen daardoor een beleid opbouwden vanaf de boerderij? Van eerlijke, duurzame, gezonde voeding voor iedereen. Hier geteeld, hier vermarkt, betaalbaar, ecologisch verantwoord, faire tewerkstelling, toegankelijk, ... Het lijstje kan nog groeien. Alle extra maatschappelijke diensten die de boerderij verwezenlijkt erkennen en waarderen: open ruimte, zorglandbouw, groenbeheer, educatie, klimaatverbetering...

Als we dan de boer.in zouden waarderen, welk loon zou die dan verdienen? Heeft iemand in Brussel daar al eens aan gedacht?

Wat is politiek?

“Het politieke kan niet worden beperkt tot een bepaald type instelling of worden beschouwd als een specifiek gebied of niveau van de samenleving. Het moet worden opgevat als een dimensie die inherent is aan elke menselijke samenleving en die bepalend is voor ons bestaan.”

Chantal Mouffe, The Return Of The Political (2020)

Biologische landbouw is op veel vlakken een technische aangelegenheid geworden met veel aandacht voor teelttechnieken, rentabiliteit en marketing. De maatschappelijke kracht is wat meer op de achtergrond gekomen. Iedereen ziet nu wel de mooie plaatjes op onze instagramfeeds en denkt dat dat landbouw is. Het beeld wordt ook graag gerecycleerd door supermarkten die bio verkopen. Maar net zo min als je in reclame voor waspoeder de fabriek ziet waar het poeder gemaakt wordt, zie je de druk en financiële onzekerheid die bio boeren ondergaan. We zijn er zelf schuldige aan want we willen allemaal een positief verhaal vertellen omdat dat ‘verkoopt’.

Zijn we dan allemaal ‘hardwerkende zelfstandigen’ geworden? Bij het verzet tegen GGO’s deze winter merkte ik hoe moeilijk het was om collega’s mee te krijgen in een politiek verhaal. Hoewel ik er begrip voor heb deed het me ook stilstaan bij wat er gebeurt als we het politieke belang van ons werk vergeten. Via GGO’s willen dezelfde bedrijven die pesticiden verkopen ook eigendomsrechten claimen op zaden. Dit bedreigt de kern van wat we doen. Wat ik een paar keer hoorde was dat het toch geen zin heeft, alles is al beslist. Daarnaast heeft de boer.in al zoveel maatschappelijke taken te vervullen. Zonder sterke boerenvakbond is het moeilijk om politieke strijd te voeren.

Nochtans had het verzet van enkele biodynamische boerinnen, boeren en organisaties uit heel Europa wel degelijk zin. We betoogden in Brussel, schreven nieuwsbrieven en social media posts, schakelden vrijwilligers in om politici te bellen, … Het vroeg veel energie, bovenop het werk, maar het gaf ook energie. En we behaalden resultaten. Zo zijn 2 amendementen van ons aangenomen. Er is de traceerbaarheid van GGO’s en er is de labeling van producten die GGO’s bevatten. Twee zaken die vanzelfsprekend lijken, maar zonder het bewust politieke verzet niet waren gestemd.

Wij bleken dus toch niet zo machteloos. We voelden ook dat mensen ons steunden. De reden dat Bayer en BASF miljoenen inzetten voor lobbywerk is omdat ze heel overtuigend moeten liegen over pesticiden en GGO’s. Mensen geloven ons zonder lobby, dat is onze politieke superkracht. Een échte boer.in die voor échte mensen échte voeding teelt.

We mogen niet vergeten dat in de praktijk van biodynamische landbouw ook een soort verzet zit. Het is een politieke daad om elke dag ons veld op te lopen en voeding te produceren voor al die mensen. Maar zoals Chantal Mouffe betoogt in haar boek, kunnen we die pas verzilveren als we het ook zo benoemen en ons ernaar organiseren.

Landbouw op mensenmaat: een radicaal politiek project

Jean Michel Florin: “Waarom is vernedering tegenwoordig zo’n vergif voor de ziel? Omdat het de ontwikkeling van het ‘ik’ tegenwerkt, wat tot uiting komt in onze waardigheid en soevereiniteit. (…) De biodynamische aanpak heeft het potentieel om mensen waardigheid terug te geven door hun relatie met de aarde en wezens in een groter geheel te plaatsen en verder te ontwikkelen.”

Biodynamische landbouw en al haar zustervormen van ‘landbouw op mensenmaat’ zijn radicale politieke projecten. Één van de dingen die ik lees in de woorden van Jean Michel Florin als hij spreekt over waardigheid is de emancipatie van de boer.in, maar ook van alle mensen die nood hebben aan een landbouw die hen werkelijk voedt.

Ik koppel daaraan de woorden van Chantal Mouffe, die zegt dat politiek vanzelfsprekend in alles zit, niet alleen in parlementen en partijen. Door buiten onze veilige biodynamische wereld te treden en politiek verbinding te maken met anderen is verandering mogelijk. Dat zagen we bij het GGO verzet.

Daarbij moeten we opletten onszelf niet te zien als de beste of de slimste. Het is de boerenstiel die we delen met alle boeren die een goddelijke wijsheid in zich draagt. Maar we moeten in weerwil van wat Zadie Smith opmerkt, wél geloven in onze dierbare principes. Wat essentieel is moet en kan verdedigd worden. Laat ons dat niet vergeten.

Ruben Segers

Papaver tijdschrift zomer 2024

Info en abonnementen: www.kollebloem.be/magazine

Bronnen:
1) https://corporateeurope.org/en/2023/11/sabotaging-eu-pesticide-reduction-law-sur